Volkert van der G.

De man die zijn veroordeling vanwege de moord op Pim Fortuyn zo lang mogelijk probeert uit te stellen, kan medisch gezien nog tijden in leven blijven door middel van het innemen van koffie en thee met suiker, en vruchtensappen. Toch is Nederland al twee weken in rep en roer of zijn halve hongerstaking nou wél of niet moet worden gebroken door middel van dwangvoeding. ‘Het recht moet zijn loop hebben’, zo vertolkt minister Donner van Justitie de mening van het nieuwe kabinet. Hij lijkt niet onwelwillend om druk uit te oefenen en regels selectief uit te leggen, maar kijkt ondertussen ook verlangend naar ons, de artsenstand.

Voor die dwangbehandeling heeft de minister namelijk wettelijk (vooralsnog) een arts nodig, zowel voor het stellen van de indicatie als voor de eventuele uitvoering van die behandeling. Een uitvoering waarvoor - ik heb zelf wel eens zo’n neussonde laten inbrengen - het meeslikken van de persoon in kwestie grote voordelen biedt. Velen van u kennen het geworstel (zit ie toch niet in de trachea?) en de problemen om het slangetje daarna in situ te houden. Reflexmatig trekken veel patiënten dat vervelende ding weer snel eruit. Een onwillige patiënt zul je onherroepelijk moeten vastbinden. En dat Volkert van der G. onwillig is, weten we inmiddels. Hij heeft zwart op wit en volkomen wilsbekwaam (dat maakt die moord nog erger) laten vastleggen dat hij níet wil worden bijgevoed. Van informed consent is dus geen sprake en elke arts die de handeling toch uitvoert, kan - terecht - worden aangeklaagd.

Het probleem zit bij onze collega in dienst van de gevangenis, zijn behandelend arts. Kan die een dienstbevel krijgen? Volgens een circulaire uit 1985 moet ‘in beginsel’ de wil van de gedetineerde worden gerespecteerd, maar volgens de uit 1999 stammende Penitentiaire Beginselenwet (PBw) kan een ‘gedetineerde verplicht worden te gedogen dat ten aanzien van hem een geneeskundige handeling wordt toegepast’. Wat weegt zwaarder? Ik ga voor de informed consent. Ik ben tegen het hellende vlak dat nota bene justitie voor ons uitrolt en tegen de willekeur op basis van politieke en publieksargumenten.

Los van het feit dat ik elke moordenaar graag voor de rechtbank wil zien, vraag ik mij af waarom wij als artsen bij Volkert van der G. zouden moeten afwijken van het standpunt van de World Medical Association dat artsen expliciet verbiedt voedsel toe te dienen door middel van dwang. De KNMG heeft die verklaring namens u terecht ondertekend.

Waarom wel Volkert dwangvoeding geven en bijvoorbeeld niet die anonieme bolletjesslikker of een minder publiciteit trekkende moordenaar? Omdat justitie bang is voor een volksgericht? Noem het een vorm van klassenjustitie. Is het belang van de rechtsorde groter dan het belang van fundamentele rechten van burgers, al zijn die gedetineerd? Of van de professionele autonomie van artsen? Het lijkt net zo’n selectief beleid als bij het inmiddels mislukte onderzoek naar de medische gevolgen van de Bijlmerramp: de meerderheid van de artsen vond het onzin en wenste niet onnodig te medicaliseren, maar de overheid dreef - onder druk van de publieke opinie - toch door.

Juist het helpen zonder onderscheid des persoons en alleen op indicatie is zo kenmerkend voor ons vak, wereldwijd. U behandelt toch ook zowel de dronkaard als de door hem aangereden kinderen, hoe moeilijk dat in moreel en emotioneel opzicht soms ook is? Zouden wij eerst rechtertje moeten gaan spelen alvorens de handen uit de mouwen te steken, dan zouden wij de titel ‘arts’ niet meer waardig zijn. Dan komen wij op een gevaarlijk hellend vlak.
Of dwangbehandeling een zinvolle medische handeling is, mag overigens worden betwijfeld. Nóg een reden om het niet te doen. Bij de recente massale gevangenisstaking in Turkije heeft dwangvoeding niet kunnen voorkomen dat tientallen gevangenen alsnog overleden. De bijwerkingen zijn namelijk legio. In 1974 overleden een RAF-terrorist en een IRA-aanhanger ondanks dwangvoeding.

Mét de Johannes Wier Stichting en de KNMG in haar voorlopige standpunt, vind ik dat wij als artsen consequent moeten zijn en niet moeten ingaan tegen het zelfbeschikkingsrecht, ook niet tegen dat van de potentiële patiënt Van der G. Hoe tegenstrijdig dat met ons beroepsprofiel van ‘voorkomen van de dood’ ook is en welke volkswoede we ook over ons heen kunnen krijgen. Als we nu wel een uitzondering zouden maken, worden we onbetrouwbaar en ongeloofwaardig ten aanzien van alle andere patiënten na Volkert van der G. De medisch-professionele autonomie zou op die manier worden verkwanseld.

Dat justitie zulke lange procedures in haar rechtsgang kent, is haar probleem en zij moet de bijwerkingen daarvan niet op het bordje van een arts leggen. Laten we één medisch front vormen, maar wel met Donner hopen dat het recht zijn loop zal krijgen.

Zonder te interveniëren.

Brieven

Volkert van der G., A.J.Postmes, oud-politiearts

Valt zelfdoding onder het zelfbeschikkingsrecht en ook bij Volkert? Ben Crul vindt van wel en noemt zoals te verwachten argumenten vóór dat standpunt.Omdat hij enkele cruciale argumenten tegen dat standpunt negeert is dat onvoldoende.Je mag iemand die in een bepaalde context niet toerekeningsvatbaar is - bijvoorbeeld door wanhoop of woede - in die context geen handelingsbevoegdheid geven. Voor een behandeling is dan een informed consent niet vereist. Je mag verder ook niet toestaan dat iemand zich door zelfdoding onttrekt aan belangrijke verplichtingen, of anderen of de gemeenschap schaadt. (Zoals de gemeenschap beroven van een waardevolle medeburger, i.c. hij zelf?)  Menigeen zou voor zichzelf wel wensen dat niemand het recht of de plicht had hem tegen te houden als hij wil wraak nemen. Maar de redenering dat je wat je voor jezelf wenst ook een ander moet toestaan blijkt dan toch duidelijk een halve waarheid en een hele onwaarheid.

En de dokter? Heeft die niet de plicht gedwongen opname te regelen voor iemand die een gevaar vormt voor zichzelf? De overheid en de dokter moeten een arrestant die zich zelf wil doden optimaal tegen zichzelf beschermen. Sluit dat dwangvoeding uit? Het is wishful thinking / jumping to conclusions  dat hij zelf het best kan afwegen wat goed voor hem is.

Maar is dit geredeneer niet een brug te ver? Ze moeten hem vóór alles de nodige goede hulp geven om hem van die doodswens af te brengen. Psychiatrisch,  agogisch,  en spiritueel.  Ik denk ook juridisch. Het kan nodig zijn hem te helpen bij het afdwingen van het stoppen van alle overbodige videobewaking. Als de hulpverleners dat nalaten kunnen zij, bij een geslaagde suïcidepoging aansprakelijk gesteld worden. (Voor smartengeld en onderhoud van eventuele kinderen.) Het zelfbeschikkingsrecht heeft duidelijk zijn grenzen. De zorgopdracht gaat daar aan vooraf en boven uit.

Volkert mag wel voor de dood kiezen. Maar dokters mogen het beslist niet laten gebeuren.

Venlo, 31 aug. 2002 

ton.postmes@wxs.nl

Nabeschouwing

Mensen oordelen over wat hoort en niet hoort - wetenschappers, ethici en dokters niet uitgezonderd - en ze vergeten doorgaans na te gaan, hoe groot de kans is dat ze zich vergissen, te vlug oordelen en aan simplificeren aan wens- of angstdenken doen. Ik denk dat de meeste niet eens weten hoe ze dat kunnen onderzoeken.

Zonder dat nader onderzoek, moet men zijn oordeel steeds als voorlopig presenteren. Dat geldt ook voor het beroep  op instanties als de World Medical Association. 

Het is vaak betrekkelijk eenvoudig vast te stellen dat men te vlug oordeelt. Dan is er geen sprake van compleet genoeg afchecken en afwegen van cruciale argumenten die tot tegengestelde conclusies leiden. Een tegenstander kan er dan na enig zoeken gemakkelijk enkele noemen.

Ik ben ook bevooroordeeld. Ook ik moet niet oordelen.