Medicijntekorten en farmaceutische overvloed

Bijna dagelijks lezen of horen we over het tekort aan gangbare, in veel gevallen noodzakelijke medicijnen in Nederland. Voorschrijvers en apotheekmedewerkers worstelen ermee en natuurlijk de mensen die die medicijnen nodig hebben. Er zijn diverse factoren die daar een rol bij spelen zoals een tekort aan grondstoffen, het beleid van zorgverzekeraars en van onze overheid, maar daar wil ik het nu even niet over hebben. Ik wil het juist hebben over de overvloed aan ‘nieuwe’ medicijnen die beschikbaar komen en die in veel gevallen geen aantoonbare meerwaarde hebben ten opzichte van al bestaande geneesmiddelen.

In Trouw stond een paar dagen geleden een ontluisterend artikel met de kop ‘Kunnen we onze medicijnen wel vertrouwen? Een onderzoekscollectief heeft zich verdiept in de toelating van medicijnen tot de Europese markt. Daartoe is de EMA (European Medicines Agency) ingesteld die beoordeelt of nieuwe medicijnen effectief en veilig genoeg zijn om toegelaten te worden in Europa. De bevindingen van het onderzoekscollectief zijn ontluisterend. Het aantal voorwaardelijke procedures neemt sterk toe: een zogenaamd beloftevol medicijn wordt, in afwachting van nader onderzoek, maar alvast toegelaten, soms op basis van een enkel onderzoek waar vaak wel een en ander op aan te merken valt. Het duurt vervolgens jaren voordat er bewijs wordt geleverd dat het geneesmiddel werkelijk effectief en veilig is, of het blijkt na jaren dat dat helemaal niet het geval is.

Is dit al ontluisterend, dan is de constatering dat de farmaceutische firma’s gemiddeld in drie jaar al hun investeringen hebben terugverdiend en dan kunnen beginnen met het incasseren van de forse winst nog een paar graadjes erger. En dan de constatering van het onderzoekscollectief dat de banden tussen EMA en de farmaceutische industrie wel heel stevig zijn. Hoezo, een onafhankelijk agency?

De schatting op basis van diverse onderzoeken is dat de helft van de nieuwe kankermedicijnen die toegelaten worden door de EMA, niet effectief zijn in de zin dat ze het leven verlengen dan wel de kwaliteit van leven verbeteren. Dat verbaast me eerlijk gezegd niet. Een aantal jaren geleden zat ik in de Commissie Farmaceutische Hulp van het College voor Zorgverzekeringen die de minister adviseerde over het al dan niet opnemen van nieuwe geneesmiddelen in het pakket. Regelmatig kregen we enorme dossiers over nieuwe chemotherapeutica thuisbezorgd. Als we al het aangeleverde materiaal doorgeploeterd hadden, kwamen we nogal eens tot de conclusie dat het nieuwe middel eigenlijk geen meerwaarde had boven de al bestaande middelen.

Een van de dingen die ik in die tijd leerde is dat progression-free survival een veelgebruikte en goed klinkende uitkomstmaat is. Alleen als je vervolgens naar de echt belangrijke uitkomstmaten kijkt: langer leven met een redelijke kwaliteit van leven, dan bleek dat helemaal niet het geval te zijn. Die progression-free survival leidde tot ongeveer dezelfde overlevingsduur maar wel ten koste van het inleveren van kwaliteit van leven dankzij alle bijwerkingen. Toch worden die vaak dure middelen nog regelmatig toegelaten op de markt en ook ingezet. Hoop doet nu eenmaal leven…

We moeten toch echt met elkaar de discussie aangaan over wat een zinnig geneesmiddelenbeleid is: welke middelen zijn effectief en echt nodig, hoe zorgen we dat die in ieder geval beschikbaar zijn en hoeveel zijn we bereid met elkaar te betalen voor geneesmiddelen of andere behandelingen? Toch maar weer eens goed kijken naar het RVZ-advies uit 2006: een behandeling mag maximaal 80.000 euro per qaly kosten.