Nederland onnodig streng met regelgeving voor immuuntherapie
Schaf milieuvergunning voor onderzoek met medische ggo’s af
Plaats een reactie
Een ernstige omissie bij de evaluatie van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen kan verstrekkende gevolgen hebben voor het klinisch onderzoek naar immuuntherapie én de patiënten die hier baat bij hebben.
De afgelopen jaren is grote vooruitgang geboekt op het gebied van immuuntherapie van kankerpatiënten. Deze vooruitgang is voor een belangrijk deel te danken aan klinisch onderzoek dat met patiënten in de ziekenhuizen is uitgevoerd.
Dit onderzoek heeft geleid tot de introductie van nieuwe behandelingen tegen vormen van kanker waarbij artsen voorheen met lege handen stonden. Zo blijkt een deel van de leukemiepatiënten die voorheen uitbehandeld waren, zelfs volledig te genezen na behandeling met hun eigen immuuncellen. Dit nadat deze immuuncellen in het laboratorium genetisch waren aangepast zodat zij de tumor herkennen en vernietigen.
Goedkeuring onderzoeksvoorstel
Voor het verkrijgen van toestemming van klinisch onderzoek met genetisch gemodificeerde immuuncellen van de patiënt is goedkeuring vereist van de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO). Deze interdisciplinaire commissie van experts, onder wie artsen, ethici, klinisch farmacologen, ziekenhuisapothekers en anderen, beoordeelt het onderzoekdossier op basis van de criteria die zijn neergelegd in de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen. Doel van deze wet is de bescherming van proefpersonen die deelnemen aan klinisch onderzoek. De CCMO beoordeelt zowel de medisch-wetenschappelijke als de ethische aspecten van het onderzoeksvoorstel.
Milieuvergunning
Maar daarmee is de kous niet af. Voor het onderzoek met gemodificeerde immuuncellen is ook nog een milieuvergunning nodig van de minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Dit vloeit voort uit gedateerde EU-milieuregelgeving uit de vorige eeuw, waarbij genetisch aangepaste immuuncellen van de patiënt vallen onder de definitie voor genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s) waartegen het milieu beschermd moet worden. Een kolderieke situatie, want de gemodificeerde immuuncellen vormen geen enkel risico voor het milieu. Desondanks houdt het ministerie van IenW vast aan de (overbodige en extra) eis van een milieuvergunning voordat het klinisch onderzoek gemodificeerde immuuncellen van start kan gaan.
EU-regels
De EU-milieuregelgeving biedt de lidstaten ruimte voor een nationale interpretatie van de regels en implementatie. Daardoor is binnen de EU een grote variatie aan wettelijke regels, documentatievereisten en procedures ontstaan. Afhankelijk van het onderzoeksvoorstel voeren sommige lidstaten een relatief lichte milieutoets uit, terwijl andere lidstaten, waaronder Nederland, standaard een zwaarder beoordelingsregime hanteren. In sommige lidstaten, zoals Duitsland, neemt één overheidsinstantie een besluit over zowel de risico’s voor de patiënt als de milieurisico’s, terwijl in andere lidstaten, waaronder dus Nederland, twee aparte besluiten nodig zijn.1 2 Ons land staat daarmee te boek als een van de strengste lidstaten als het gaat om de beoordeling van milieurisico’s bij klinisch onderzoek met medische ggo-producten. Een eerder pleidooi om ook in ons land te komen tot één overheidsorganisatie die zowel de risico’s voor de patiënt als de milieurisico’s bij klinisch onderzoek integraal beoordeelt, heeft (nog) geen effect gehad.3
Discussie
Afgelopen vijf jaar is in ons land veel discussie geweest over het feit dat een milieuvergunning van de minister van IenW vereist is voor klinisch onderzoek met medische ggo-producten (waaronder naast de genoemde immuuncellen ook gentherapie en vaccins) die geen enkel reëel milieurisico vormen. Het heeft geleid tot diverse artikelen in de landelijke dagbladen, publicaties in vaktijdschriften, uitspraken in talkshows op tv, brieven naar leden van de Tweede Kamer, discussies en moties in het parlement, zoals uitgebreid is beschreven in een recent uitgebracht boek.1 Naar aanleiding van deze discussies en publicaties heeft het ministerie van IenW de procedure enigszins vereenvoudigd en versneld, maar houdt het hardnekkig vast aan de eis van een milieuvergunning. Hierdoor blijft de ongewenste samenloop van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en de milieuregelgeving in stand.
Evaluatie
De hoop was gevestigd op de evaluatie van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen, die evaluatoren recent in opdracht van ZonMw uitvoerden. De instructies vooraf waren duidelijk: ‘De wetsevaluatie beperkt zich niet tot de bepalingen van de te evalueren wet, maar strekt zich ook uit tot de internationale normering, de Europeesrechtelijke context en de samenloop met of inbedding in andere wet- en regelgeving.’
Onlangs verscheen het lijvige evaluatierapport.4 Daarin wordt met geen woord gerept over de voornoemde samenloop. De hoofdonderzoeker en de voorzitter van de begeleidingscommissie (respectievelijk jurist en ethicus) konden desgevraagd geen inhoudelijke argumenten geven waarom niet is ingegaan op de samenloop. De indruk bestaat dat de evaluatoren alsook de leden van de begeleidingscommissie de breedgevoerde discussie over de milieuvergunningen bij klinisch onderzoek met medische ggo-producten volledig gemist hebben. Bij het onderzoek lijken de evaluatoren vooral het stramien van het rapport van de eerdere wetsevaluatie uit mei 2018 te volgen (waarin de samenloop eveneens ontbrak) in plaats van zich uitgebreid te verdiepen in de hier beschreven kwestie die na die tijd tot veel discussie heeft geleid.
Gemodificeerde immuuncellen vormen geen enkel risico voor het milieu
Tweede Kamer
Het ontbreken van een beschrijving van de samenloop van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en de milieuregelgeving in de wetsevaluatie kan ertoe leiden dat deze kwestie niet aan de orde zal komen bij de bespreking van het rapport in de Tweede Kamer. Het is immers niet waarschijnlijk dat de nieuwe leden van de Tweede Kamer inzicht hebben in deze problematiek. Hierdoor kan de kwestie gemakkelijk genegeerd worden door de nieuwe bewindspersonen van de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en IenW. Die neiging zal vermoedelijk groot zijn aangezien tussen ambtenaren en bewindspersonen van verschillende departementen een soort ongeschreven wederzijdse non-interventieafspraak lijkt te bestaan. Dat betekent dat alles blijft zoals het is en onnodig veel tijd en geld besteed moet worden aan het aanvragen van een milieuvergunning voor het doen van klinisch onderzoek met medische ggo-producten. Afhankelijk van het onderzoeksvoorstel kan de tijdsinvestering van de academisch geschoolde biosafety officer oplopen tot 72 uur (circa 10.500 euro) per aanvraag en daarna jaarlijks 15 uur (circa 2100 euro) voor een jaarrapportage.
Veel onderzoek nodig
Dit is niet in het belang van patiënten. Weliswaar zijn goede resultaten geboekt bij de behandeling van leukemiepatiënten met gemodificeerde immuuncellen, maar bij een deel van deze kankerpatiënten werkt de nieuwe therapie niet of onvoldoende. Voor andere kankervormen zijn de resultaten van de beschreven immuuntherapie nog minimaal. Er zal daarom nog veel onderzoek nodig zijn om ook voor die patiënten een effectieve therapie te ontwikkelen. Hoog tijd om de onzinnige milieuvergunning voor onderzoek met medische ggo-producten af te schaffen.
Reactie ZonMw
De heer Kenter stelt beslist een belangrijk probleem aan de orde: onnodige belemmering van belangrijk onderzoek door een in zijn ogen te streng milieuvergunningenbeleid van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). Het is echter de vraag of dit inhoudelijke probleem opgelost kan worden via de evaluatie van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen. Het is dan ook onterecht om in dit verband te spreken van een ‘belangrijke omissie’ van het onderzoek.
In de gesprekken van de begeleidingscommissie met de onderzoekers is wel degelijk overwogen om deze kwestie op te nemen in het onderzoek. In verband met de veelheid aan te beantwoorden vragen kon dat echter niet.
Wij zullen samen met de Commissie evaluatie regelgeving, in afwachting van een ministeriële reactie op het evaluatierapport, het probleem ook van onze kant onder de aandacht brengen bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Overigens gaat de staatssecretaris van IenW in de op 14 maart 2024 verschenen Beleidsnota Veiligheid Biotechnologie op deze problematiek in. Hieruit blijkt dat de problematiek bekend is bij het kabinet en dat er verder onderzoek wordt gedaan. Met als doel besluitvorming van een nieuw kabinet voor te bereiden.
auteur
dr. Marcel Kenter, directeur Paul Janssen Futurelab, LUMC Leiden
contact
m.j.h.kenter@lumc.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Referenties:
1. Kenter, M.J.H. en Visser, H.K.A., (2022). Bescherming van proefpersonen in klinische research – De toetsing van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen. 20/10 Uitgevers, Grou 2022.
2. Westra-de Vlieger, J., McConnell, C., Bhatti, S., et al. (2019). Navigating European GMO requirements for investigational medicinal products. Regulatory Rapporteur, 16(4) , 23-29.
3. Kenter, M.J.H. (2020). Waarom wordt het Leidse coronavaccin niet in ons land getest? Financieele Dagblad, 1 april 2020.
4. ZonMw (2023). Vierde evaluatie Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en evaluatie Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek. https://www.zonmw.nl/nl/artikel/vierde-evaluatie-wet-medisch-wetenschappelijk-onderzoek-met-mensen-en-evaluatie-centrale
Relevante publicaties:
Vaessen, T. (2018). Nederland loopt investeringen voor gentherapie mis. Financieele Dagblad, 17 december 2018.
Vaessen, T. (2018). ‘Gedateerde regels en procedures hinderen opmars gentherapie’. Financieele Dagblad, 17 december 2018.
Redactioneel commentaar (2018). Gentherapie verdient moderne regels. Financieele Dagblad, 17 december 2018.
Engels, J. (2018). Milieueisen belemmeren kankertherapie: voor veel patiënten komt behandeling daarom te laat. Trouw, 25 april 2019.
Ortjens, J., (2019).Tweede Kamer wil minder strenge milieueisen voor genetisch gemodificeerde medicatie. Trouw, 25 april 2019.
Engels, J. (2019). Angst en onbegrip zetten genetische technieken in Nederland op achterstand. Trouw, 28 april 2019.
Beintema, N. (2019). Wanneer milieuwetgeving de strijd tegen kanker hindert. NRC Handelsblad, 14 december.
Kastelein, J.J.P. (2019). Loket Gentherapie - Het Potemkin-dorp van het ministerie van IenW. Ned Tijdschr Geneeskd, 163, D4273.
Kenter, M.J.H. , Clevers, J.C., Cornelissen, J., et al. (2019). Milieuregels belemmeren kankeronderzoek en -therapie. Ned Tijdschr Geneeskd, 163, D4267.
Kenter, M.J.H. (2019). Is it time to reform oversight of clinical gene therapy in the EU? Br J Clin Pharmacol, 85, 8-10.
Tajima,G., Huh, S., Schmidt, N.A., et al. (2022). Impact of genetically modified organism
requirements on gene therapy development in the EU, Japan, and the US. Mol Ther Methods Clin Dev 28:26:74-83.
ZonMw (2022). Subsidieoproep Vierde evaluatie WMO en CCMO.
Lees ook:- Er zijn nog geen reacties
