Tropenarts in Zambia

In memoriam: een bijzondere vrouw

‘Grace has passed away.’ Ik wist dat ze ziek was: een otitis media die maar niet wilde genezen met de lokaal aanwezige antibiotica. Gecompliceerd door een meningitis. Verwijzing naar het academisch ziekenhuis in de hoofdstad Lusaka.

Ik ontving het bericht per e-mail van mijn Zambiaanse collega uit het ziekenhuis in Mpongwe waar ik drie jaar heb gewerkt.

Grace is veertig jaar geworden. Ze was de oudste in een groot gezin. Ongetrouwd en zonder eigen kinderen omdat ze geen baarmoeder meer had. Ze zorgde voor een jongere zus, een nichtje en een neefje en was pleegmoeder van Bupe.

Toen ik in Mpongwe arriveerde, was Bupe moederloos en had nog geen naam. Haar moeder was in het kraambed gestorven. De vader kon niet voor haar zorgen en de familie wilde haar niet. Het lichaam van de baby was bedekt met pukkels en schilfers. Niemand zei het, maar iedereen dacht het: aids.

De verloskundigen verzorgden de baby liefdevol tussen de bedrijven van het verlossen door. De huiduitslag verdween, haar gewicht nam toe en ze kreeg een naam: Bupe.

‘Bupe’ betekent ‘geschenk’ in de taal van de Bemba’s. Grace werd haar pleegmoeder. De baby was een groot geschenk voor haar, zoals zij dat voor Bupe was. Bupe had geen aids en groeide op tot een levenslustig en ondeugend meisje met een toekomst.

Zoals zoveel medewerkers in het ziekenhuis, had Grace niet één functie, maar meerdere. Ze was opgeleid tot verloskundige, een vak dat ze slechts bij hoge nood uitoefende. Als operatie-assistente was ze mijn steun en toeverlaat. Voor elke operatie klonk het ‘Let’s pray’, en dan vroeg ze om hulp en zegen van hogerhand voor patiënt en dokter.
Ze werkte op de financiële administratie en was een actief en gemotiveerd lid van het aids-team. Onderwijs, voorlichting, vrouwen en kinderen stonden haar na aan het hart. Op een tocht naar dorpen in de omgeving trof ze een zwakzinnige vrouw met haar ernstig ondervoede tweeling. Ze werden opgenomen op de ondervoedingsunit en kregen kleding van het aids-team. Tevergeefs probeerde Grace de sociale dienst te interesseren voor deze vrouw. Uiteindelijk regelde ze dat een tante toestemming gaf voor sterilisatie en een oogje in het zeil hield na ontslag uit het ziekenhuis.

Vooral in de vrouwenzaak vonden Grace en ik elkaar. Na een workshop over HIV/aids aan vrouwen, zat ik verbijsterd op een stoel een beker

chibuku te drinken. Grace uitte haar tevredenheid over het verloop van de workshop. Moedeloos antwoordde ik: ‘It will take ages before anything changes, before women will be in a position to take action.’ Ze moest lachen en was het niet met me eens. ‘Sure, it will take time, but women are strong en have their own ways of achieving things.’

Grace kon niet tegen conflicten en was wars van politieke spelletjes. Ze was verbolgen over de houding van de jongens van het lab toen die weigerden HIV-testen uit te voeren omdat ze daar geen extra vergoeding voor kregen.

Ze kon ook niet tegen afscheid nemen en rende weg toen ik op mijn laatste dag een rondje door het ziekenhuis maakte. Uiteindelijk vond ik haar, gebogen over het kasboek.

Ik kreeg een brief van haar beste vriendin. Zij heeft de zorg voor Bupe op zich genomen. Er zat een foto bij. Daarop ligt Grace in de kist: het gezicht vrijgelaten. Naast haar staat de leider van het aids-team, het hoofd afgewend van de overledene.
Grace was een bijzondere vrouw. Maar ook exemplarisch voor de vele vrouwen die ik heb ontmoet in Zambia. Zij zijn de pijlers van een menswaardig bestaan. n

Marieke Lagro,
tropenarts, was drie jaar werkzaam in Zambia